順治十二年清朝與喀爾喀蒙古會盟考

一、引言

清朝入關(guān)之初，在戰(zhàn)略上面臨兩大挑戰(zhàn)：南方，南明朝廷、鄭成功、張獻忠余部等反清勢力仍然強大，且有聯(lián)盟抗敵之勢，對清朝構(gòu)成了主要威脅。北方，雖然漠南蒙古業(yè)已歸附，但漠北喀爾喀蒙古、西北衛(wèi)拉特，以及西藏仍在清朝版圖之外。對于清廷，保證南方攻略為先，安撫北方邊疆為輔，成為這一時期的根本國策。而與喀爾喀部的活動往來，便是在此政策框架內(nèi)折沖樽俎的結(jié)果。

入關(guān)之前，喀爾喀左翼車臣汗圖謀迎請蒙古汗室，被清廷挫敗，并迫使其與清朝建立睦鄰關(guān)系，繼而，清朝對喀爾喀右翼札薩克圖汗進行軍事威脅，與之長期對抗。于崇德末至順治初年，喀爾喀對于清朝坐大心懷顧忌，故而在1640年聯(lián)合西北衛(wèi)拉特部，結(jié)成喀爾喀-衛(wèi)拉特聯(lián)盟，雙方關(guān)系趨于全面對立。 順治三年，發(fā)生了對雙邊關(guān)系影響重大的騰機思事件， 清廷與喀爾喀就此進入了事實的敵對狀態(tài)。而通過清朝張弛有度、軟硬兼施的一系列針對性政略，順治十二年，喀爾喀左翼首先主動遣使通好，雙方恢復(fù)睦鄰關(guān)系。

在清朝與喀爾喀的雙邊關(guān)系中，不難看出順治十二年是重大轉(zhuǎn)折點，而清朝后世史家追述此事時，也無不于此留書一筆，作為“四夷賓服”的重大憑證。代表了清朝官方視角的官修《實錄》中，對此事記作：“丙子，以喀爾喀部落俄齊賴土謝圖汗、那門額真、車臣汗、岱青臺吉等、遣使請好。命多羅安郡王岳樂、同其使臣于宗人府酹酒約誓�！� 而晚清史家祁韻士在其《皇朝藩部要略》中，更寫為：“十二年夏，土謝圖汗袞布子察琿多爾濟，車臣汗碩磊子巴布，并既其父稱汗，……冬，土謝圖汗等復(fù)遣使乞盟。許之，賜盟于宗人府。是年，設(shè)喀爾喀八扎薩克，仍分左右翼�！�

在這些后世記載中，或以訛傳訛、或加以粉飾，以祁韻士所記為例，當(dāng)時所謂“設(shè)喀爾喀八扎薩克”，無非為因時而動，以“扎薩克”之名，名義上由清廷確認了該部原有勢力分布而已。 故此，“記述性史料”中雖然呈現(xiàn)了一幅“外藩來朝、德化遠人”的太平圖景，但并未揭示雙方在長期敵對中，突然轉(zhuǎn)變態(tài)度的原因及應(yīng)對策略。自劍拔弩張至并坐盟誓，其間雙方是否有對應(yīng)的斗爭與讓步？又是否像官方記載等“記述性史料”中所言般波瀾不驚？以往研究中，因史料闕如，難以探究此事詳細的始末緣由。而近來由中國人民大學(xué)國學(xué)院與第一歷史檔案館合作整理的《清朝前期滿蒙文理藩院題本》中，發(fā)現(xiàn)了一批當(dāng)時理藩院對此事件的題本。借由這些珍貴的“遺留性史料”，可以對此事件作更為真實的研究還原。

二、題本中關(guān)于此事始末記載

關(guān)于本次喀爾喀與清朝議盟，始于順治十二年三月。該月，喀爾喀首先向清朝派遣使團，《實錄》中對此亦有記載：“順治十二年，乙未，三月，丙戌朔�？�爾喀部落丹津喇嘛車臣汗等、貢駝馬方物，宴賚如例�！� 關(guān)于本記載，在題本中亦有相關(guān)材料，其前因后果，筆者曾另文論述， 此不詳述。而《實錄》中此后未有關(guān)于使臣往來記載，實則是年十二月雙方盟誓前，在理藩院題本中另有關(guān)于使臣之事。

題本一：

朱批：inu.

wesimburengge

○tulergi golo be dasara jurgan i aliha amban, amban ?ajidara sei gingguleme wesimburengge. kalkai tusiyetu han i weijeng noyan i wesimbuhe jalin.(+)han i genggiyen de weijeng noyan bithe wesimbuhe. (+)han i genggiyen elhe bidere, be ubade sain. bithe i beleng sunja morin bi seme (+)dele wesimbuhe，(+)hese, morin be gaisu, adarame ?angnara babe gisurefi wesimbu, meni meni jurgan sa sehe. (+)hese be gingguleme dahafi, jurgan i gisurehengge, beleng jafaha morin be gaifi boigon i jurgan be afabuha be dahame, morin i jalin ?angnara babe boigon i jurgan de afabuki. jihe elcin de meni jurgan i toktobuha songkoi ?angnaki seme gisurehebi. erei jalin gingguleme wesimbuhe, (+)hese be baimbi.

ijishūn dasan i juwan juweci aniya jorgon biyai ice ilan.

aliha amban, amban ?ajidara.

mujilen bahabukū amban naige.

weilen ejeku hafan amban minggai.

朱批：是。

題奏

理藩院尚書臣沙濟達喇等謹題：為喀爾喀土謝圖汗處衛(wèi)征諾顏書報事。衛(wèi)征諾顏呈報明主：想必陛下圣躬安康，臣等此處無恙。見書之禮馬五匹。奉上后得旨：馬匹接受，予何賞賜，著議奏。各部知之。部議：獻禮之馬匹已接受，并交至戶部。故回賞馬匹事亦應(yīng)轉(zhuǎn)戶部辦理，來使由我部按定例賞賜。為此敬題請旨。

順治十二年十二月初三。

尚書臣沙濟達喇、啟心郎臣鼐格、主事臣名蓋

喀爾喀于順治十二年三月主動遣使清朝，主要原因是車臣汗汗位更迭，引發(fā)了內(nèi)部動蕩，騰機思事件時的車臣汗碩磊亡故，“巴布繼其父碩磊稱汗。” 在車臣汗位的繼承中，喀爾喀右翼進行了激烈爭斗，以至碩磊死后五年左右，巴布方順利繼位。 由此可見，喀爾喀左翼迫于內(nèi)部形勢不穩(wěn)，急于以改善外部關(guān)系轉(zhuǎn)移矛盾。在這種背景下，三月喀爾喀使團來京，無疑屬于長期敵對中欲通好前的試探。在當(dāng)時，雙方相互刺探，氣氛劍拔弩張。 而十二月，雙方基本確定了和解意向，因此本次來往在題本中所見，相對平和。但同日另一份題本中，也涉及到了清朝與喀爾喀雙方。

題本二：

朱批：gisurehe songkoi obu.

wesimburengge

○tulergi golo be dasara jurgan i aliha amban, amban ?ajidara sei gingguleme wesimburengge. kalkai tusiyetu han i cahar daicing ni wesimbuhe jalin. (+)han i genggiyen de cahar daicing bithe wesimbuhe. beleg emu juwaran morin, jai emu morin bi, uheri i (+)han ejen de, buyehe seke i sijigiyan wesimbuhe. genggiyen de sakini seme (+)dele wesimbuhe, (+)hese, morin be gaisu, adarame ?angnara babe gisurefi wesimbu, meni meni jurgan sa sehe. (+)hese be gingguleme dahafi, jurgan i gisurehengge, ijishūn dasan i nadaci aniya, cahar daicing ni elcin jifi, be ?olo be tuwafi uba?ame jiki sembi seme wesimbure jakade (+)hesei bithe, cahar daicing taiji be ujulafi taijisa de unggihe. suweni ahūta, deota gemu ubade bikai, ebsi jiki sere gūnin bici suwe jio. suweni anggala we jicibe amasi burakū, unenggi jici ainu gosirakū seme bithe unggihe bi. jai kalkai yaburakū fonde, ijishūn dasan i juwanci aniya, ineku ere cahar daicing bi cahar inu waka, kalka inu waka, juwe siden de bikai, bi ubade jiki genggiyen sa seme bithe wesimbume elcin jihe manggi, hebei wang, beile, ambasa acafi gisurehengge, cahar daicing, ijishūn dasan i nadaci aniya jiki seme wesimbure jakade, (+)hesei jio sehe bihe, suwe tere fonde uthai jici acambihe, te bicibe jiki seci hūdun jio, suweni anggala yaya be jihe seme amasi burakū. uba?ama jihe niyalma be gosime ujire be suwe inu sambikai seme gisurefi (+)dele wesimbufi ere songkoi jihe elcin de hendufi, an i ?angnafi unggihe bihe. uttu juwe jergi ukame jiki seme elcin unggifi ?olo, be tuwafi ukame jihekū holtoho turgunde, eri baiha seke i sijikiyan be ?angnaci acarakū. erei jafaha morin be dolo gaiha be dahame, gaiha morin i jalin de ?angnara be dorgi jurgan de afabuki, jihe elcin de meni jurgan i toktobuha songkoi ?angnaki seme gisurehebi. erei jalin gingguleme wesimbuhe, (+)hese be baimbi.

ijishūn dasan i juwan juweci aniya jorgon biyai ice ilan.

aliha amban, amban ?ajidara.

mujilen bahabukū amban naige.

weilen ejeku hafan amban minggai.

朱批：依議而行。

題奏

理藩院尚書臣沙濟達喇等謹題：為喀爾喀土謝圖汗部察哈爾戴青書報事。察哈爾戴青書報明主。奉禮走馬一匹、常馬一匹。吾所望之貂袍，敬求共主賞賜。上諭：馬匹接受，予何賞賜，著議奏。各部知之，謹遵圣旨部議：順治七年，察哈爾戴青使臣前來，曰，吾等將趁隙來歸。報上，遺書于彼曰：圣旨。遺書于察哈爾戴青為首諸臺吉。爾之兄弟諸人，皆在此地。爾等若有意前來，則當(dāng)為之。非只爾等，若有余人，但凡來者，必不遣回，倘誠如此，何故不予憐愛？以此致書。又，順治十年，尚與喀爾喀無所來往，此察哈爾戴青稱曾有書報：吾身陷喀爾喀、察哈爾之是非中，故欲前往，望祈明鑒。使臣到后，議政王、貝勒、大臣等會議題報：察哈爾戴青于順治七年書報來歸，奉旨命之前來。則彼時爾等應(yīng)即刻動身。今爾等若欲前來，則應(yīng)速行。非只爾等，若有余人，但凡來者，不予遣回，來歸之人，則予恩養(yǎng)。此等情形，爾等亦知曉。以此題報，并告來使，照例賞賜。如此遣使書報再，曰欲來歸，然未照行。實屬欺瞞，故所求貂皮袍，不應(yīng)賞賜。其所帶馬匹，已于大內(nèi)收取。為此，賞賜一事，令交內(nèi)閣辦理。來使由我部依例賞賜。為此敬題請旨。

順治十二年十二月初三。

尚書臣沙濟達喇、啟心郎臣鼐格、主事臣名蓋

該題本中涉及到清喀雙邊關(guān)系中重要事件之一，即察哈爾逃人事件。引致雙方敵對的騰機思事件，即因車臣汗收留察哈爾逃人而起。此后數(shù)年間，清廷以喀爾喀收容察哈爾流亡人等，以及劫掠巴林部人畜兩大事由，不斷對喀爾喀施壓，同時采取接納喀爾喀逃人等一系列措施進行反制。而清廷對自喀爾喀來投之人，也盡量給予優(yōu)待，這點在題本中也多有反應(yīng)。 察哈爾戴青身為察哈爾部上層之一，其來歸請求在敵對期間自然也引起清廷重視，由題本二可見，其順治七年、十年兩次致書，都得到了清朝方面的鼓勵。但本次再行請賞，卻以反復(fù)無常、言而無信為由遭拒，固然該人首鼠兩端為緣由之一，但恐怕更為關(guān)鍵之處在于：清朝行將與喀爾喀議盟，作為修復(fù)雙邊關(guān)系的一環(huán)，對此等行為不再予以積極鼓勵。以此向喀爾喀釋放友好信號。

此事九個月后，即順治十二年十二月，雙方開始正式商談議盟過程。關(guān)于會盟方式，由喀爾喀方面率先提出：

題本三：

朱批：kalka muse de dahafi, neneme akdun gisun i gashūfi, musei wang se be gashūbureo seme baihengge, cohome ajige gurun i tosome olhoro gūnin, ceni nenehe waka be feteme, musei wang se gashūrakū oci, tulergi gurun de akdun be tuwabume elhe oburengge waka ayoo. kemuni hebei wang, beile, ambasa kimciha gisurefi wesimbu.

wesimburengge

○doroi akdun giyūn wang doni sei gingguleme wesimburengge. kalkai tusiyetu han se wesimbuhe jalin. oot suwasdi sidat (+)han i genggiyen de ocirai tusiyetu han, nomon ejen, cecen han, daicing taiji bithe wesimbuhe. (+)han i hese be dahafi toktobuha doro de, ere songko be, be deribume ehe araci, abka, na membe wakalame tuwakini seme cacul, cacume akdun gisun i gashūha. honin aniya nadan biyai orin ninggun de. meni elcin se be tuwabume, (+)han hese wesimbufi, wang se be akdun gusun i gashūbureo. sain inenggi jurambuhe seme (+)dele wesimbuhe, (+)hese, hebei wang, beile, ambasa acafi, acara be tuwame gisurefi wesimbu sehe. (+)hese be gengguleme dahafi meni geren i gisurehengge, muse daci cende ehe akū elcin yabubume bisirede tenggis be farhaha cooha de tusiyetu han, cecen han, darji lama, daicing taiji cooha okdome jifi musei emgi afafi (+)abka cembe wakalaha. amala juwe cūhur jifi musei barin be feksifi gamaha, muse cende sain be efuleme ehe araha, necehe ba akū (+)dergeci oncodome barin i eden niyalma, ulga be yooni waliyaha. toroi jalin cembe akdulame gashū gashūci, gashūha inenggici amasi ceni ukanju jici alime gaijarakū seme (+)hesei lashalaha ba bi. uttu ofi musei wang se gashūci ojorakū seme gisurehebi. erei jalin gingguleme wesimbuhe, (+)hese be baimbi.

ijishūn dasan i juwan juweci aniya jorgon biyai ice ilan.

doroi akdun giyūn wang amban doni.

doroi elhe giyūn wang amban yolo.

doroi beile amban ?ang?an.

gurun be dalire gung ni jergi gūsai ejen amban uksun i basha.

?ooboo bime taidzi taiboo kamciha hebei amban boigon i jurgan i aliha amban, amban gioroi langkio.

?oofu bime taidzi taifu kamciha hebei amban dorgi gurun i kooli selgiyere yamun i aliha bithei da amban gioroi bahana.

?ooboo bime taidzi taiboo kamciha. hebei amban dorgi gurun i suduri yamun i aliha bithei da amban esehei.

taidzi taiboo hebei amban dorgi gurun i kooli selgiyere yamun i aliha bithei da bime beidere jurgan i aliha amban, amban tuhai.

hebei amban, amban gung lobi.

hebei amban, amban jukungge.

hebei amban, amban gacuha.

hebei amban, amban hutu.

hebei amban, amban jisi.

aliha amban amban ?ajidara.

mujilen bahabukū amban naige.

朱批：喀爾喀賓服本朝，先以信實之言盟誓，且求請本朝諸王與其共誓，此特小國防畏之心也。若追究彼等先前之非，不令本朝諸王盟誓，恐難見信外邦，使其心安。故仍著議政王、貝勒、大臣等詳議題報。

題奏

多羅信郡王多尼等謹題：為喀爾喀土謝圖汗等題報事。愿吉祥：額齊賴土謝圖汗、諾門額真、車臣汗、戴青臺吉上書。遵奉欽定之禮，吾等已宣誓如此：若吾等先行作惡，天地譴責(zé)。灑酒獻祭、信言為誓。羊年七月二十六，于吾等使臣目下，陛下可否下旨，令諸王以信言盟誓。吉日遣發(fā)。題上，上諭：議政王、貝勒、大臣等會商，著議適當(dāng)對策題報。臣等諸人謹遵上諭議曰：本朝與彼等，向未為敵，且有使臣往來。然兵逐騰機思時，土謝圖汗、車臣汗、丹津喇嘛、戴青臺吉出兵迎戰(zhàn)，襲擊本朝，此天責(zé)之。后兩楚琥爾入境，劫掠巴林。故斷其往來，與之交惡。本朝所為，并無侵犯，且皇帝有旨：將其所掠巴林人口、牲畜悉數(shù)不論。令其以禮起誓，若起誓，則自盟誓之日起，彼處逃人概不收留。故此議決，不可令本朝諸王盟誓。為此敬題請旨。

順治十二年十二月初三。

多羅信郡王臣多尼、多羅安郡王臣岳樂、多羅貝勒臣尚善、鎮(zhèn)國公固山額真臣宗室巴思哈、少保兼太子太保議政大臣戶部尚書臣覺羅郎球、少傅兼太子太傅議政大臣內(nèi)弘文院大學(xué)士臣覺羅巴哈納、少保兼太子太保議政大臣內(nèi)國史院大學(xué)士臣額色黑、太子太保議政大臣內(nèi)弘文院大學(xué)士刑部尚書臣圖海、議政大臣臣公羅璧、議政大臣臣珠孔格、議政大臣臣噶楚哈、議政大臣臣胡圖、議政大臣臣濟世、尚書臣沙濟達喇、啟心郎臣鼐格

上引題本可以廓清幾個問題，首先，喀爾喀本次并非“無條件賓服”，而是完全自主的“有條件議盟”，而按照蒙古習(xí)俗進行盟誓則是談判條件之一。因此，在議政王大臣會議與理藩院雙方會同研究喀爾喀一方提出的要求后，遵循前例，以喀爾喀挑動事端、巴林人畜被掠為由予以拒絕。但順治皇帝審時度勢，認為此乃解決喀爾喀問題的不二良機，故駁回議政會議與理藩院之議，命其再行定奪。言下之意則是接受其要求，作出一定讓步，朱批中“若追究彼等先前之非，不令本朝諸王盟誓，恐外藩不安，難以見信�！睉�(yīng)該是順治帝真正擔(dān)心的原由。而所謂“賓服本朝、小國防畏之心” 等語，出于維護清朝對外形象之故，也為議政大臣與理藩院隨后的定策指出了方向。

議政大臣與理藩院相關(guān)人員都是處理外藩政務(wù)的專業(yè)人員，對皇帝之意當(dāng)然心領(lǐng)神會，十天之后，即十二月十三日題本中，理藩院即改議，題請全面接受喀爾喀要求，準備遣使議盟。

題本四：

朱批：wang sa gashūci acara, ambasa gashūci acara babe dasame giwurefi wesimbu. ere ben te gurun i sere hergen fulu ohobi. halame dasa.

wesimburengge

○taidzi taiboo, hebei amban, hafan i jurgan i aliha amban. amban uksun i handai sei gingguleme (+)wesimburengge. doroi akdun giyūn wang amban doni sei gingguleme wesimbuhengge kalkai tusiyetu han se wesimbuhe jalin. oot suwasdi sidat (+)han i genggiyen de ocirai tusiyetu han, nomon ejen, cecen han, daicing taiji bithe wesimbuhe. (+)han i hese be dahafi toktobuha doro de, ere songko be, be deribume ehe araci, abka, na membe wakalame tuwakini seme cacul, cacume akdun gisun i gashūha. honin aniya nadan biyai orin ninggun de. meni elcin se be tuwabume, (+)han hese wesimbufi, wang se be akdun gusun i gashūbureo. sain inenggi jurambuhe seme (+)dele wesimbuhe, (+)hese, hebei wang, beile, ambasa acafi, acara be tuwame gisurefi wesimbu sehe. (+)hese be gengguleme dahafi meni geren i gisurehengge, muse daci cende ehe akū elcin yabubume bisirede tenggis be farhaha cooha de tusiyetu han, cecen han, darji lama, daicing taiji cooha okdome jifi musei emgi afafi (+)abka cembe wakalaha. amala juwe cūhur jifi musei barin be feksifi gamaha, muse cende sain be efuleme ehe araha, necehe ba akū (+)dergeci oncodome barin i eden niyalma, ulga be yooni waliyaha. toroi jalin cembe akdulame gashū gashūci, gashūha inenggici amasi ceni ukanju jici alime gaijarakū seme (+)hesei lashalaha ba bi. uttu ofi musei wang se gashūci ojorakū seme gisurehebi. erei jalin gingguleme wesimbuhe, (+)hese be baimbi. seme (+)dele wesimbuhe (+)hese, kalka muse de dahafi neneme akdun gisun i gashūfi, musei wang se be gashūbureo seme baihangge, cohome ajige gurun i tosome olhoro gūnin. ceni nenehe waka be feteme musei wang se gashūrakū oci, tulergi gurun de akdun be tuwabume elhe oburengge waka ayoo. kemuni hebei wang, beile, ambasa kimcime gisurefi wesimbu, sehe. (+)hese be gingguleme dahafi, meni geren i gisurehengge, kalka ce ajige gurun, doro sarkū ofi, (+)hesei lashalaha be akdarakū, musei wang se be gashūbureo seme baime wesimbuhebi, monggo kooli de gashūrakū oho de akdun akū gūnimbi, tutu bime geli muse elbire be dahame wang se be gashūbuci inu acambi seme gisurehebi. erei jalin gingguleme wesimbuhe, (+)hese be baimbi.

ijishūn dasan i juwan juweci aniya jorgon biyai juwan ilan.

taidzi taiboo hebei amban hafan i jurgan i aliha amban, amban uksun i handai.

?oboo bime taidzi taiboo kamciha hebei amban, boigon jurgan i aliha amban, amban gioroi langkio.

?oofu bime taidzi taifu kamciha hebei amban dorgi gurun i kooli selgiyere yamun i aliha bithei da amban gioroi bahana.

hebei amban gūsai ejen amban ildei.

taidzi taiboo hebei amban dorgi gurun i kooli selgiyere yamun i aliha bithei da bime beidere jurgan i aliha amban, amban tuhai.

hebei amban dorolon i jurgan i aliha amban amban enggedei.

hebei amban amban gung lobi.

hebei amban tui janggin amban be cerbu.

hebei amban amban ibai.

hebei amban amban sohon.

hebei amban amban jukungge.

hebei amban amban gancuha.

aliha amban amban ?ajidara.

mujilen bahabukū amban naige.

朱批：應(yīng)諸王盟誓或諸大臣盟誓，著改議題報。此本中“gurun-i”一詞多余，著改之。

題奏

太子太保議政大臣吏部尚書臣宗室韓岱等謹題：前多羅信郡王多尼等謹題：為喀爾喀土謝圖汗等題報事。愿吉祥：額齊賴土謝圖汗、諾門額真、車臣汗、戴青臺吉上書。遵奉欽定之禮，吾等已宣誓如此：若吾等先行作惡，天地譴責(zé)。灑酒獻祭、信言為誓。羊年七月二十六，于吾等使臣目下，陛下可否下旨，令諸王以信言盟誓。吉日遣發(fā)。題上，上諭：議政王、貝勒、大臣等會商，著議適當(dāng)對策題報。臣等諸人謹遵上諭議曰：本朝與彼等，向未為敵，且有使臣往來。然兵逐騰機思時，土謝圖汗、車臣汗、丹津喇嘛、戴青臺吉出兵迎戰(zhàn)，襲擊本朝，此天責(zé)之。后兩楚琥爾入境，劫掠巴林。故斷其往來，與之交惡。本朝所為，并無侵犯，且皇帝有旨：將其所掠巴林人口、牲畜悉數(shù)不論。令其以禮起誓，若起誓，則自盟誓之日起，彼處逃人概不收留。故此議決，不可令本朝諸王盟誓。為此敬題請旨。題報后上諭：喀爾喀賓服本朝，先以信實之言盟誓，且求請本朝諸王與其共誓，此特小國防畏之心也。若窮究彼等先前之非，不令本朝諸王盟誓，恐難見信外邦，使其安然。故仍著議政王、貝勒、大臣等詳議題報。臣等諸人謹遵上諭議曰：喀爾喀小邦，不知禮義，不聽圣裁，報求本朝諸王盟誓。依蒙古例，若不起誓，則為無信。然則本朝欲行招撫，遣諸王共誓亦為可行。為此敬題請旨。順治十二年十二月十三。

太子太保議政大臣吏部尚書臣宗室韓岱、少保兼太子太保議政大臣戶部尚書臣覺羅郎球、少傅兼太子太傅議政大臣內(nèi)弘文院大學(xué)士臣覺羅巴哈納、議政大臣固山額真臣伊爾登、太子太保議政大臣內(nèi)弘文院大學(xué)士刑部尚書臣圖海、議政大臣禮部尚書臣恩格德、議政大臣臣公羅璧、議政大臣護軍統(tǒng)領(lǐng)臣伯車爾布、議政大臣臣伊拜、議政大臣臣索渾、議政大臣臣珠孔格、議政大臣臣噶楚哈、尚書臣沙濟達喇、啟心郎臣鼐格

清朝文書制度中，但凡議覆題本，均需將前文及朱批原文照抄，本題本中，多數(shù)內(nèi)容原文照錄題本三，而最后議覆方案：“喀爾喀小邦、不知禮義、不聽圣裁，報求本朝諸王可否共誓。依蒙古例，若不起誓，則為無信。然則本朝欲行招撫，遣諸王共誓亦為可行。”云云，則是完全秉承上意之作。既以言語點明本朝“天朝上國”之威，又表明雖然接受對方要求而行，但此舉純系“招撫開恩”的從權(quán)之為�？芍^春秋筆法、滴水不漏。順治帝對此當(dāng)然無異議，隨后又對會盟參與者的等級作出疑問。而理藩院六天之后，即十二月十九日則對此作出議覆。

題本五：

朱批：inu, gashūci acara wang sei gebu be arafi wesimbu.

wesimburengge

○doroi elhe giyūn wang amban yolo sei gingguleme wesimburengge. doroi akdun giyūn wang doni sei gingguleme wesimburengge. taidzi taiboo, hebei amban, hafan i jurgan i aliha amban. amban uksun i handai sei gingguleme wesimburengge. kalkai tusiyetu han sei wesimbuhe jalin. oot suwasdi sidat (+)han i genggiyen de ocirai tusiyetu han, nomon ejen, cecen han, daicing taiji bithe wesimbuhe. (+)han i hese be dahafi toktobuha doro de, ere songko be, be deribume ehe araci, abka, na membe wakalame tuwakini seme cacul, cacume akdun gisun i gashūha. honin aniya nadan biyai orin ninggun de. meni elcin se be tuwabume, (+)han hese wesimbufi, wang se be akdun gusun i gashūbureo. sain inenggi jurambuhe seme (+)dele wesimbuhe, (+)hese, hebei wang, beile, ambasa acafi, acara be tuwame gisurefi wesimbu sehe. (+)hese be gengguleme dahafi meni geren i gisurehengge, muse daci cende ehe akū elcin yabubume bisirede tenggis be farhaha cooha de tusiyetu han, cecen han, darji lama, daicing taiji cooha okdome jifi musei emgi afafi (+)abka cembe wakalaha. amala juwe cūhur jifi musei barin be feksifi gamaha, muse cende sain be efuleme ehe araha, necehe ba akū (+)dergeci oncodome barin i eden niyalma, ulga be yooni waliyaha. toroi jalin cembe akdulame gashū gashūci, gashūha inenggici amasi ceni ukanju jici alime gaijarakū seme (+)hesei lashalaha ba bi. uttu ofi musei wang se gashūci ojorakū seme gisurehebi. erei jalin gingguleme wesimbuhe, (+)hese be baimbi. seme (+)dele wesimbuhe (+)hese, kalka muse de dahafi neneme akdun gisun i gashūfi, musei wang se be gashūbureo seme baihangge, cohome ajige gurun i tosome olhoro gūnin. ceni nenehe waka be feteme musei wang se gashūrakū oci, tulergi gurun de akdun be tuwabume elhe oburengge waka ayoo. kemuni hebei wang, beile, ambasa kimcime gisurefi wesimbu, sehe. (+)hese be gingguleme dahafi, meni geren i gisurehengge, kalka ce ajige gurun, doro sarkū ofi, (+)hesei lashalaha be akdarakū, musei wang se be gashūbureo seme baime wesimbuhebi, monggo kooli de gashūrakū oho de akdun akū gūnimbi, tutu bime geli muse elbire be dahame wang se be gashūbuci inu acambi seme gisurehebi. erei jalin gingguleme wesimbuhe, (+)hese be baimbi seme (+)dele wesimbuhe. (+)hese, wang se gashūci acara, ambasa gashūci acara babe dasame gisurefi wesimbu, ere be de gurun sere hergen fulu ohobi halame dasame sehe. (+)hese be gingguleme dahafi, meni geren i gisurehengge, musei yargiyan i akdun be tuwabure be dahame, wang se gashūci acambi, seme, gisurehebi. erei jalin gingguleme wesimbuhe, (+)hese be baimbi.

ijishūn dasan i juwan juweci aniya jorgon biyai juwan uyun.

doroi elhe giyūn wang amban yolo.

doroi beile amban ?ang?an.

?oboo bime taidzi taiboo kamciha hebei amban, boigon jurgan i aliha amban, amban gioroi langkio.

?oofu bime taidzi taifu kamciha hebei amban dorgi gurun i kooli selgiyere yamun i aliha bithei da amban gioroi bahana.

?ooboo bime taidzi taiboo kamciha. hebei amban dorgi gurun i suduri yamun i aliha bithei da amban esehei.

taidzi taiboo hebei amban dorgi gurun i kooli selgiyere yamun i aliha bithei da bime beidere jurgan i aliha amban, amban tuhai.

hebei amban dorolon i jurgan i aliha amban amban enggedei.

hebei amban amban sohon.

hebei amban amban jukungge.

hebei amban amban hutu.

aliha amban, amban ?ajidara.

朱批：是，若有適合盟誓之王，題報其名。

題奏

多羅安郡王臣岳樂等謹題：多羅信郡王臣多尼等曾謹題：太子太保議政大臣吏部尚書臣宗室韓岱等謹題，為喀爾喀土謝圖汗等題報事。愿吉祥：額齊賴土謝圖汗、諾門額真、車臣汗、戴青臺吉上書。遵奉欽定之禮，吾等已宣誓如此：若吾等先行作惡，天地譴責(zé)。灑酒獻祭、信言為誓。羊年七月二十六，于吾等使臣目下，陛下可否下旨，令諸王以信言盟誓。吉日遣發(fā)。題上，上諭：議政王、貝勒、大臣等會商，著議適當(dāng)對策題報。臣等諸人謹遵上諭議曰：本朝與彼等，向未為敵，且有使臣往來。然兵逐騰機思時，土謝圖汗、車臣汗、丹津喇嘛、戴青臺吉出兵迎戰(zhàn)，襲擊本朝，此天責(zé)之。后兩楚琥爾入境，劫掠巴林。故斷其往來，與之交惡。本朝所為，并無侵犯，且皇帝有旨：將其所掠巴林人口、牲畜悉數(shù)不論。令其以禮起誓，若起誓，則自盟誓之日起，彼處逃人概不收留。故此議決，不可令本朝諸王盟誓。為此敬題請旨。題報后上諭：喀爾喀賓服本朝，先以信實之言盟誓，且求請本朝諸王與其共誓，此特小國防畏之心也。若窮究彼等先前之非，不令本朝諸王盟誓，恐難見信外邦，使其心安。故仍著議政王、貝勒、大臣等詳議題報。臣等諸人謹遵上諭議曰：喀爾喀小邦，不知禮義，不聽圣裁，報求本朝諸王盟誓。依蒙古例，若不起誓，則為無信。然則本朝欲行招撫，遣諸王共誓亦為可行。為此敬題請旨。題報，上諭曰：應(yīng)諸王盟誓或諸大臣盟誓，著改議題報。此本中“gurun-i”一詞多余，著改之。臣等謹遵上諭議曰：本朝示之誠信，故當(dāng)令諸王與其盟誓。為此敬題請旨。

順治十二年十二月十九。

多羅安郡王臣岳樂、多羅貝勒臣尚善、少保兼太子太保議政大臣戶部尚書臣覺羅郎球、少傅兼太子太傅議政大臣內(nèi)弘文院大學(xué)士臣覺羅巴哈納、少保兼太子太保議政大臣內(nèi)國史院大學(xué)士臣額色黑、太子太保議政大臣內(nèi)弘文院大學(xué)士刑部尚書臣圖海、議政大臣禮部尚書臣恩格德、議政大臣臣索渾、議政大臣臣珠孔格、議政大臣臣胡圖、尚書臣沙濟達喇

本題本依然是幾乎照錄前文，但確定諸王參與一事，等于完全接受了喀爾喀所要求�？�爾喀要求派遣王一級人員參與盟誓，無疑是以與清朝平等之地位自居，從清廷反應(yīng)看，對此心知肚明，而倘若只以大臣參與，勢必難以達成目的，故而自議政大臣會議、理藩院至皇帝本人，在此都無更多糾纏，因此，最后唯一問題是選派何人參與盟誓。對此，于十二月二十五日，由議政王大臣會同理藩院商議的最終結(jié)果出爐，經(jīng)由理藩院題報。

題本六：

朱批：doroi elhe giyūn wang gashūkini.

wesimburengge

○tulergi golo be dasara jurgan i aliha amban, amban ?ajidara sei gingguleme wesimburengge. doroi elhe giyūn wang amban yolo sei gingguleme wesimbuhengge. taidzi taiboo, hebei amban, hafan i jurgan i aliha amban. amban uksun i handai sei gingguleme wesimbuhengge kalkai tusiyetu han se wesimbuhe jalin. oot suwasdi sidat (+)han i genggiyen de ocirai tusiyetu han, nomon ejen, cecen han, daicing taiji bithe wesimbuhe. (+)han i hese be dahafi toktobuha doro de, ere songko be, be deribume ehe araci, abka, na membe wakalame tuwakini seme cacul, cacume akdun gisun i gashūha. honin aniya nadan biyai orin ninggun de. meni elcin se be tuwabume, (+)han hese wesimbufi, wang se be akdun gusun i gashūbureo. sain inenggi jurambuhe seme (+)dele wesimbuhe, (+)hese, hebei wang, beile, ambasa acafi, acara be tuwame gisurefi wesimbu sehe. (+)hese be gengguleme dahafi meni geren i gisurehengge, muse daci cende ehe akū elcin yabubume bisirede tenggis be farhaha cooha de tusiyetu han, cecen han, darji lama, daicing taiji cooha okdome jifi musei emgi afafi (+)abka cembe wakalaha. amala juwe cūhur jifi musei barin be feksifi gamaha, muse cende sain be efuleme ehe araha, necehe ba akū (+)dergeci oncodome barin i eden niyalma, ulga be yooni waliyaha. toroi jalin cembe akdulame gashū gashūci, gashūha inenggici amasi ceni ukanju jici alime gaijarakū seme (+)hesei lashalaha ba bi. uttu ofi musei wang se gashūci ojorakū seme gisurehebi. erei jalin gingguleme wesimbuhe, (+)hese be baimbi. seme (+)dele wesimbuhe (+)hese, kalka muse de dahafi neneme akdun gisun i gashūfi, musei wang se be gashūbureo seme baihangge, cohome ajige gurun i tosome olhoro gūnin. ceni nenehe waka be feteme musei wang se gashūrakū oci, tulergi gurun de akdun be tuwabume elhe oburengge waka ayoo. kemuni hebei wang, beile, ambasa kimcime gisurefi wesimbu, sehe. (+)hese be gingguleme dahafi, meni geren i gisurehengge, kalka ce ajige gurun, doro sarkū ofi, (+)hesei lashalaha be akdarakū, musei wang se be gashūbureo seme baime wesimbuhebi, monggo kooli de gashūrakū oho de akdun akū gūnimbi, tutu bime geli muse elbire be dahame wang se be gashūbuci inu acambi seme gisurehebi. erei jalin gingguleme wesimbuhe, (+)hese be baimbi seme (+)dele wesimbuhe. (+)hese, wang se gashūci acara, ambasa gashūci acara babe dasame gisurefi wesimbu, ere be de gurun sere hergen fulu ohobi halame dasame sehe. (+)hese be gingguleme dahafi, meni geren i gisurehengge, musei yargiyan i akdun be tuwabure be dahame, wang se gashūci acambi, seme, gisurehebi. erei jalin gingguleme wesimbuhe, (+)hese be baimbi. seme (+)dele wesimbuhe, (+)hese inu, gashūci acara wang se gebu be arafi wesimbu sehe, (+)hese be gingguleme dahafi, meni geren i gisurehengge, ere gashūre de, hebe de dosika be dahame, doroi akdun giyūn wang, doroi elhe giyū wang, ere juwe wang ci emke be gashūbuci acambi, erei jalin gingguleme wesimbuhe, (+)hese be baimbi.

ijishūn dasan i juwan juweci aniya jorgon biyai orin sunja.

doroi akdun giyūn wang amban doni.

doroi elhe giyūn wang amban yolo.

gurun be dalire gung ni jergi gūsai ejen amban uksun i basha.

taidzi taiboo hebei amban hafan i jurgan i aliha amban, amban uksun i handai.

?oboo bime taidzi taiboo kamciha hebei amban, boigon jurgan i aliha amban, amban gioroi langkio.

?oofu bime taidzi taifu kamciha hebei amban dorgi gurun i kooli selgiyere yamun i aliha bithei da amban gioroi bahana.

taidzi taiboo kamciha hebei amban dorgi gurun i suduri yamun i aliha bithei da amban esehei.

hebei amban dorolon i jurgan i aliha amban amban enggedei.

hebei amban amban ibai.

hebei amban amban jukungge.

hebei amban amban jisi.

hebei amban amban hutu.

aliha amban, amban ?ajidara.

朱批：著多羅安郡王盟誓。

題奏

理藩院尚書臣沙濟達喇等謹題：多羅安郡王臣岳樂等謹題：太子太保議政大臣吏部尚書臣宗室韓岱等謹題：為喀爾喀土謝圖汗等題報事：愿吉祥：額齊賴土謝圖汗、諾門額真、車臣汗、戴青臺吉上書。遵奉欽定之禮，吾等已宣誓如此：若吾等先行作惡，天地譴責(zé)。灑酒獻祭、信言為誓。羊年七月二十六，于吾等使臣目下，陛下可否下旨，令諸王以信言盟誓。吉日遣發(fā)。題上，上諭：議政王、貝勒、大臣等會商，著議適當(dāng)對策題報。臣等諸人謹遵上諭議曰：本朝與彼等，向未為敵，且有使臣往來。然兵逐騰機思時，土謝圖汗、車臣汗、丹津喇嘛、戴青臺吉出兵迎戰(zhàn)，襲擊本朝，此天責(zé)之。后兩楚琥爾入境，劫掠巴林。故斷其往來，與之交惡。本朝所為，并無侵犯，且皇帝有旨：將其所掠巴林人口、牲畜悉數(shù)不論。令其以禮起誓，若起誓，則自盟誓之日起，彼處逃人概不收留。故此議決，不可令本朝諸王盟誓。為此敬題請旨。題報后上諭：喀爾喀賓服本朝，先以信實之言盟誓，且求請本朝諸王與其共誓，此特小國防畏之心也。若窮究彼等先前之非，不令本朝諸王盟誓，恐難見信外邦，使其心安。故仍著議政王、貝勒、大臣等詳議題報。臣等諸人謹遵上諭議曰：喀爾喀小邦，不知禮義，不聽圣裁，報求本朝諸王盟誓。依蒙古例，若不起誓，則為無信。然則本朝欲行招撫，遣諸王共誓亦為可行。為此敬題請旨。報上，上諭：應(yīng)諸王盟誓或諸大臣盟誓，著改議題報。此本中“gurun-i”一詞多余，著改之。臣等謹遵上諭議曰：如本朝示信，則當(dāng)令諸王盟誓，為此敬題請旨。報上，上諭：是，若有適合盟誓之王，題報其名。臣等謹遵上諭議曰：此次盟誓，因與議政之故，故多羅信郡王、多羅安郡王，應(yīng)自此二王中擇一令往盟誓。為此敬題請旨。

順治十二年十二月二十五。

多羅信郡王臣多尼、多羅安郡王臣岳樂、鎮(zhèn)國公固山額真臣巴思翰、太子太保議政大臣吏部尚書臣宗室韓岱、少保兼太子太保議政大臣戶部尚書臣覺羅郎球、少傅兼太子太傅議政大臣內(nèi)弘文院大學(xué)士臣覺羅巴哈納、太子太保議政大臣內(nèi)國史院大學(xué)士臣額色黑、議政大臣禮部尚書臣恩格德、議政大臣臣伊拜、議政大臣臣珠孔格、議政大臣濟世、議政大臣胡圖、尚書沙濟達喇

經(jīng)過議政王大臣會議與理藩院雙方的磋商，提出了信郡王多尼、安郡王岳樂兩大人選，而順治皇帝朱批，欽點岳樂為參與盟誓之人。關(guān)于盟誓人，理藩院題報時明確說明，此二人乃與議政之王，即議政王大臣會議中成員，可見本次議盟，清廷給予了極大重視。而推選最高決策層成員，非閑散王族，也充分說明了清廷于彼時承認喀爾喀與其有對等地位。而該二王在順治年間均為舉足輕重之人，順治皇帝二擇其一，也頗見心思。

多尼為太祖之孫，多鐸次子，順治六年襲其父和碩豫親王爵，八年改信親王，順治九年追降多鐸為郡王，多尼亦降為多羅信郡王。其人順治七年即與議政，即令降爵，仍于一月中復(fù)議政之位。且其王爵仍為世襲罔替之爵，即俗稱之“鐵帽子王”。 而岳樂同為太祖之孫，乃饒余郡王阿巴泰第四子。順治八年襲父郡王爵，改號為安。觀其至盟誓時履歷，順治三年隨豪格征討張獻忠，五年駐防大同，九年掌工部、參與議政，十年又受封宣威大將軍，駐歸化城，專司處理喀爾喀事務(wù)。十二年八月掌宗人府。

兩相比對，多尼之爵位、家世相對尊榮，參與議政也相對較早，而安郡王岳樂有更豐富的政務(wù)、軍務(wù)、外事經(jīng)驗。多尼見諸史籍之參與政事記載，為順治十五年出兵云南，攻南明桂王朱由榔。雖無法據(jù)此斷言此前他未親自掌管過重大政務(wù)，但比較岳樂，還稍顯不足。岳樂不但有掌管工部、宗人府的政務(wù)處理履歷，更關(guān)鍵的是曾駐防大同、歸化城，專司防御喀爾喀之事。無疑這種經(jīng)歷，使岳樂對西北局勢、滿蒙關(guān)系有更為直接、更為清晰的理解。同時作為針對喀爾喀事務(wù)的駐外軍事將領(lǐng)，也更了解喀爾喀內(nèi)部形勢。

同時，順治一朝，岳樂在順治皇帝心目中的地位非同尋常。甚至有材料與學(xué)者認為，順治皇帝去世前，曾考慮傳位于一位從兄弟，而其屬意人選，很可能就是岳樂。 不管這種說法是否屬實，但岳樂自順治一朝，由輔國公至親王，除才能突出、功勛卓著外，與皇帝關(guān)系良好應(yīng)是不爭的事實。

綜上所述，可見在挑選盟誓人選時，自理藩院到皇帝，是經(jīng)過一番慎重考慮與精心選擇的。首先，應(yīng)喀爾喀方面要求，需要派出王一級重臣，以示誠意。而多尼與岳樂二人，均符合這一要求。其次，所派之王，應(yīng)有充分的政務(wù)經(jīng)驗與處理蒙古事務(wù)經(jīng)驗，還需為皇帝心腹。多尼與岳樂，均為議政王大臣會議成員，參與議政多年，且岳樂更是直接與喀爾喀兵鋒相對。論關(guān)系，岳樂為順治皇帝的絕對心腹，可見此次與喀爾喀盟誓，雖非軍事行動，但是傾注了清廷的良苦用心。

三、結(jié)論。

最終，如本文開篇所引，喀爾喀與清朝盟誓順利舉行，只是從題本中所見的一番折沖樽俎，與《實錄》中的賓服遠人大異其趣。甚至可以說，清朝因時因勢，進行了一定的讓步，以促成此事。從題本中可見，清朝對喀爾喀的既定國策，一來要保持“天下共主”之身份，不與所謂“外邦小國”對等往來，二來始終通過“巴林事件”對其施壓，取得道義優(yōu)勢。實則理藩院在事件最初，也是依據(jù)此基本策略，對喀爾喀所提要求予以拒絕。但在順治皇帝親自介入下，不但應(yīng)允了喀爾喀派遣諸王共同盟誓——這種實質(zhì)上的對等邦交行為。同時放棄了索取巴林被擄人畜的權(quán)利，且與喀爾喀達成共識，雙方均不再收留對方逃人。

究其實，清廷之所以作出上述讓步，絕非僅僅就喀爾喀問題而發(fā)，而是與其面臨的整體形勢息息相關(guān)。順治十二年，清廷在中原可謂立足未穩(wěn)，不但南明朝廷尚未平定，而西北、西南、東南沿海的反清勢力也甚為活躍。就在本次盟誓前，順治十一年十一月，東南沿海鄭成功“率官兵，戰(zhàn)船百余艘，南下勤王�！�…并持書會西寧王李定國�！� 至順治十二年十一月，不但連下漳州、安平等重鎮(zhèn)，且于十二年七月“遣中提督甘輝、右提督王秀奇統(tǒng)兵北上；遣前提督黃廷、后提督萬禮統(tǒng)兵南下�！� 此外收留魯王朱以海，聯(lián)絡(luò)西北李定國與南明朝廷，東西兩路反清武裝大有合圍夾攻之勢。

清廷面臨南方戰(zhàn)局吃緊，首先需要集中兵力，各個擊破，而對北方喀爾喀蒙古，奉行羈縻懷柔、防御為主，以避免雙線作戰(zhàn)為要務(wù)。而在此關(guān)頭，喀爾喀車臣汗部內(nèi)亂頻仍、新汗即位，需要轉(zhuǎn)移視線，尋求近鄰承認，故此遣使通好，此舉正合清廷之意。因此順治皇帝一改先前國策，親自制定并參與了與喀爾喀盟誓的政策及過程，不但暫時解決了北方后顧之憂，還開啟了清廷干涉喀爾喀蒙古事務(wù)之先河，為日后歸并喀爾喀留下了伏筆。通過形勢上的讓步，獲取了巨大實效，可謂枉尺直尋、臨機應(yīng)變，也讓人充分認識了順治時期清廷政務(wù)處理的靈活與成熟。

總而言之，后世記述性史料中，為了凸顯清朝的地位與武功，開國初年錯綜復(fù)雜的政治形勢、外交較量，大量被隱沒于輕描淡寫的敘述中。故此，在后世看來，雖然史實具備，事件完整，但其過程、沖突，甚至兩方的實際關(guān)系等等，卻完全經(jīng)過了符合清朝官方口徑的“處理”。而通過理藩院題本這種“遺留性史料”的面世，使我們能更加真實、更加充分的了解當(dāng)時實際情況，也為我們更好的還原歷史真實提供了必要的資料。